Mikroplastik w żywności – czy powinniśmy się martwić?

Jeszcze kilkanaście lat temu obecność plastiku w ludzkim organizmie wydawała się czymś niewyobrażalnym. Dziś naukowcy mówią jasno: mikroplastik jest wszędzie – w wodzie, powietrzu, a nawet w naszej krwi. I choć plastik sam w sobie może wydawać się „biernym” materiałem, coraz więcej badań wskazuje na jego potencjalnie szkodliwy wpływ na zdrowie człowieka. Ale czym właściwie jest mikroplastik? Skąd bierze się w żywności? I najważniejsze – czy mamy powody do niepokoju?

Co to jest mikroplastik?

Mikroplastiki to maleńkie cząstki tworzyw sztucznych mniejsze niż 5 mm, które mogą być zarówno produktem ubocznym degradacji większych odpadów, jak i celowo produkowanymi składnikami niektórych produktów przemysłowych.

Dzielą się one na:

• Mikroplastik pierwotny – wytwarzany celowo, np. do kosmetyków (peelingi, pasty do zębów), detergentów czy środków czyszczących.

• Mikroplastik wtórny – powstaje w wyniku mechanicznego rozpadu większych kawałków plastiku pod wpływem promieniowania UV, ścierania, falowania, czy działania chemikaliów¹.

Jak mikroplastik dostaje się do naszej żywności?

Wbrew pozorom to nie tylko ryby czy owoce morza są źródłem mikroplastiku w naszej diecie. Jego obecność notowana jest w coraz większej liczbie produktów spożywczych – od wody pitnej, przez sól, po miód. Oto główne drogi jego migracji:

1. Produkty morskie

Organizmy wodne połykają mikroplastik, często myląc go z planktonem. Badania wykazały, że wiele gatunków ryb, małży czy krabów zawiera cząstki plastiku².

2. Sól morska i sól kuchenna

Z badań wynika, że prawie wszystkie dostępne na rynku próbki soli zawierają mikroplastik³. To pokazuje skalę problemu – nawet sól, będąca powszechnym składnikiem codziennej diety, nie jest od niego wolna.

3. Woda butelkowana i z kranu

Analiza butelkowanej wody z różnych krajów wykazała obecność mikroplastików w ponad 90% badanych próbek⁴. Nawet woda z kranu nie jest całkowicie wolna od zanieczyszczeń.

4. Żywność pakowana w plastik

Kontakt jedzenia z plastikiem (np. w opakowaniach lub podczas podgrzewania w mikrofalówce) może prowadzić do przenikania cząstek mikroplastiku bezpośrednio do produktu⁵.

5. Gleba i rośliny

Mikroplastik znajduje się również w nawozach organicznych i osadach ściekowych stosowanych w rolnictwie, co oznacza, że może trafiać do roślin i zbóż uprawianych na takich glebach⁶.

Ile mikroplastiku zjadamy?

Szacuje się, że przeciętny człowiek spożywa od 39 000 do 52 000 cząstek mikroplastiku rocznie, a wliczając w to wdychanie – nawet do 74 000⁷. Inne analizy mówią o średnio pięciu gramach mikroplastiku tygodniowo – to tyle, ile waży karta kredytowa⁸. Te liczby, choć nadal szacunkowe, pokazują, że mikroplastik nie jest już tylko problemem środowiskowym – stał się kwestią zdrowotną.

Wpływ mikroplastiku na organizm człowieka

Chociaż nadal nie wiadomo, jakie są długoterminowe skutki spożycia mikroplastiku, wiele badań wskazuje na potencjalne zagrożenia.

1. Przenikanie do krwi i tkanek

Najnowsze badania potwierdzają, że mikroplastiki mogą przenikać przez barierę jelitową, trafiać do krwi, a nawet osadzać się w narządach wewnętrznych⁹.

2. Toksyczne związki chemiczne

Plastik może zawierać szkodliwe dodatki chemiczne, takie jak ftalany, bisfenol A (BPA), metale ciężkie czy opóźniacze palenia. Te substancje wykazują działanie endokrynne, mogą wpływać na hormony, płodność, a także powodować uszkodzenia DNA¹⁰.

3. Działanie zapalne i stres oksydacyjny

Badania laboratoryjne na komórkach wykazały, że mikroplastiki mogą powodować stany zapalne, stres oksydacyjny i reakcje immunologiczne, co może przyczyniać się do chorób przewlekłych¹¹.

Czy mikroplastik może powodować raka?

Póki co, nie ma jednoznacznych dowodów na to, że mikroplastik sam w sobie wywołuje nowotwory u ludzi. Jednak niektóre jego składniki (np. wspomniany BPA) są klasyfikowane jako potencjalnie rakotwórcze. Długoterminowe narażenie na ich działanie – nawet w niewielkich dawkach – może zwiększać ryzyko zachorowania¹².

Jak ograniczyć kontakt z mikroplastikiem?

Choć trudno całkowicie wyeliminować mikroplastik z diety, można znacząco zredukować jego obecność poprzez:

• Unikanie plastiku w kuchni – nie podgrzewaj jedzenia w plastikowych pojemnikach.

• Picie wody filtrowanej – zamiast butelkowanej.

• Kupowanie żywności luzem i bez plastiku.

• Używanie naczyń i sztućców wielorazowego użytku.

• Świadome wybory kosmetyczne i chemiczne – sprawdzaj składniki i unikaj mikrogranulek z tworzyw sztucznych.

Problem mikroplastiku to nie odległa ekologiczna abstrakcja, ale realne zagrożenie, które już teraz dotyka każdego z nas. Choć nauka wciąż próbuje odpowiedzieć na pytania o pełne skutki zdrowotne jego obecności w organizmie, już dziś warto działać. Edukacja, świadome wybory konsumenckie i presja na zmiany systemowe to najlepsza droga, by zmniejszyć ilość plastiku w naszym otoczeniu – i na naszych talerzach.

Przypisy

1. GESAMP, Sources, fate and effects of microplastics in the marine environment, 2016.

2. Barboza, L.G.A. et al., “Marine microplastic debris: An emerging issue for food security, food safety and human health”, Marine Pollution Bulletin, 2018.

3. Karami, A. et al., “Microplastics in e-commerce salt: A review”, Environmental Science and Pollution Research, 2017.

4. Mason, S.A. et al., “Synthetic polymer contamination in bottled water”, Frontiers in Chemistry, 2018.

5. EFSA, “Presence of microplastics and nanoplastics in food”, EFSA Journal, 2016.

6. Nizzetto, L. et al., “Are agricultural soils dumps for microplastics?”, Environmental Science & Technology, 2016.

7. Cox, K.D. et al., “Human consumption of microplastics”, Environmental Science & Technology, 2019.

8. WWF, No Plastic in Nature: Assessing Plastic Ingestion from Nature to People, 2019.

9. Leslie, H. et al., “Plastic particles in human blood”, Environment International, 2022.

10. Lithner, D. et al., “Environmental and health hazard ranking of plastic polymers”, Science of the Total Environment, 2011.

11. Wright, S.L. & Kelly, F.J., “Plastic and human health: A micro issue?”, Environmental Science & Technology, 2017.

12. WHO & FAO, Microplastics in drinking water, 2019.