Czy antykoncepcja hormonalna wpływa na zdrowie psychiczne?

Antykoncepcja hormonalna zrewolucjonizowała możliwości kobiet w zakresie planowania rodziny, niezależności i kontroli nad własnym ciałem. Od czasu wprowadzenia na rynek pierwszych pigułek antykoncepcyjnych w latach 60. XX wieku, miliony kobiet na całym świecie sięgają po nią każdego dnia. Pomimo niewątpliwych korzyści – takich jak skuteczność, wygoda i dodatkowe efekty zdrowotne – coraz częściej pojawiają się pytania o jej wpływ na zdrowie psychiczne. Czy zmiana gospodarki hormonalnej może prowadzić do depresji, wahań nastroju czy innych zaburzeń emocjonalnych?

Zagadnienie to jest szczególnie ważne w kontekście rosnącej liczby diagnoz depresji wśród kobiet oraz złożonej relacji między hormonami a funkcjonowaniem mózgu.

Hormony i mózg – biologiczne podstawy wpływu

Estrogen i progesteron to nie tylko hormony odpowiedzialne za cykl menstruacyjny i płodność, ale również związki chemiczne wpływające na neuroprzekaźnictwo w mózgu. Estrogeny oddziałują na układ serotoninergiczny, dopaminowy i GABA-ergiczny – wszystkie zaangażowane w regulację nastroju, lęku, snu i motywacji [1][2].

W związku z tym, każda ingerencja w poziomy tych hormonów – jaką jest np. stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych – może wpływać na funkcje psychiczne i emocjonalne. To działanie może być różne w zależności od indywidualnej wrażliwości, typu preparatu, jego dawki, a także etapu życia kobiety.

Dowody naukowe na negatywny wpływ

W ciągu ostatnich dwóch dekad pojawiło się wiele badań sugerujących, że antykoncepcja hormonalna może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem depresji, lęków i wahań nastroju.

Ryzyko depresji

Jedno z najbardziej znanych badań w tej dziedzinie zostało przeprowadzone w Danii i objęło ponad milion kobiet w wieku 15–34 lat. Opublikowane w JAMA Psychiatry w 2016 roku, wykazało, że kobiety stosujące hormonalne środki antykoncepcyjne – szczególnie nastolatki – miały istotnie wyższe ryzyko diagnozy depresji oraz częściej sięgały po leki przeciwdepresyjne [3]. Badanie to miało charakter populacyjny, co nadaje mu dużą wartość epidemiologiczną, choć nie przesądza o bezpośrednim związku przyczynowo-skutkowym.

Wpływ na nastrój i lęki

Inne badania sugerują, że niektóre kobiety odczuwają wzrost drażliwości, obniżenie nastroju, lęk czy trudności z koncentracją, zwłaszcza w pierwszych miesiącach stosowania pigułek. Z badań szwedzkich naukowców wynika, że u niektórych użytkowniczek doustnych środków antykoncepcyjnych dochodzi do osłabienia funkcji poznawczych i pogorszenia ogólnego samopoczucia psychicznego [4].

Głos po stronie neutralności i pozytywów

Mimo licznych alarmujących doniesień, wiele badań nie potwierdza jednoznacznego negatywnego wpływu antykoncepcji hormonalnej na psychikę. Przegląd systematyczny przeprowadzony przez Cochrane w 2018 roku, obejmujący 26 badań klinicznych, nie wykazał jednoznacznych zależności między stosowaniem antykoncepcji hormonalnej a występowaniem depresji u większości kobiet [5].

Stabilizacja emocji

Dla wielu kobiet antykoncepcja hormonalna przynosi korzyści psychiczne: zmniejsza wahania nastroju związane z cyklem menstruacyjnym, redukuje objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS), a nawet łagodzi objawy zespołu premenstrualnego dysforycznego (PMDD) [6]. Poprawa regularności cyklu oraz mniejszy stres związany z możliwością zajścia w nieplanowaną ciążę również mogą poprawiać ogólne samopoczucie psychiczne.

Czynniki ryzyka – komu może zaszkodzić?

Nie każda kobieta zareaguje tak samo. Istnieje kilka grup, u których ryzyko wystąpienia działań niepożądanych psychicznych może być większe:

• Nastolatki i młode kobiety – ich gospodarka hormonalna jest bardziej niestabilna, a układ nerwowy wciąż się rozwija[7].

• Osoby z historią depresji lub zaburzeń lękowych – mogą być bardziej podatne na nawroty objawów pod wpływem zmian hormonalnych [8].

• Kobiety stosujące środki zawierające wyłącznie progestagen – część badań sugeruje, że ten typ antykoncepcji może silniej wpływać na nastrój [9].

• Wrażliwość na zmiany hormonalne – u niektórych kobiet (np. cierpiących na PMDD) niewielkie wahania poziomu hormonów mogą prowadzić do silnych objawów psychicznych.

Raporty jakościowe i wywiady z kobietami często pokazują szerszy kontekst doświadczeń – wiele z nich czuje się niedoinformowanych przez lekarzy o możliwych efektach psychicznych. Część przyznaje, że nie była w stanie powiązać obniżonego nastroju z przyjmowaną antykoncepcją, dopóki nie przerwały stosowania środków hormonalnych [10].

Z drugiej strony, niektóre użytkowniczki podkreślają ogromny komfort psychiczny wynikający z posiadania skutecznej metody antykoncepcyjnej, która pozwala im funkcjonować bez lęku o nieplanowaną ciążę.

Obecny stan wiedzy wskazuje, że antykoncepcja hormonalna może mieć wpływ na zdrowie psychiczne u niektórych kobiet, ale nie jest to reguła. Ryzyko działań niepożądanych psychicznych wydaje się być zależne od wieku, indywidualnej wrażliwości hormonalnej, historii zdrowia psychicznego oraz typu preparatu.

Rekomendacje dla kobiet i specjalistów medycznych:

• Monitorowanie nastroju po rozpoczęciu antykoncepcji – szczególnie w pierwszych 3–6 miesiącach.

• Wnikliwy wywiad psychiatryczny przed przepisaniem preparatu.

• Indywidualizacja terapii – wybór rodzaju i dawki hormonów dopasowanej do potrzeb pacjentki.

• Otwartość na alternatywy – niehormonalne metody antykoncepcji mogą być rozwiązaniem dla kobiet z dużą wrażliwością psychiczną na zmiany hormonalne.

Przypisy

1. Schiller, C. E., Schmidt, P. J., & Rubinow, D. R. (2014). Hormones and mood: from menarche to menopause and beyond. Frontiers in Neuroendocrinology, 35(2), 178–192.

2. Barth, C., Villringer, A., & Sacher, J. (2015). Sex hormones affect neurotransmitters and shape the adult female brain during hormonal transition periods. Frontiers in Neuroscience, 9, 37.

3. Skovlund, C. W. et al. (2016). Association of hormonal contraception with depression. JAMA Psychiatry, 73(11), 1154–1162.

4. Zethraeus, N. et al. (2020). The effect of birth control pills on wellbeing and sexual function. Fertility and Sterility, 113(1), 89–98.

5. Lopez, L. M. et al. (2018). Hormonal contraceptives and mental health: A systematic review. Cochrane Database of Systematic Reviews, CD000313.

6. Yonkers, K. A., & O'Brien, P. M. S. (2008). The premenstrual syndromes: diagnosis and management. BMJ, 336(7640), 134–138.

7. Anderl, C. et al. (2020). Oral contraceptive use in adolescence predicts major depressive disorder in adulthood. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 61(11), 1212–1219.

8. Kulkarni, J. (2013). Depression as a side effect of the contraceptive pill. Expert Opinion on Drug Safety, 12(4), 453–457.

9. Gollenberg, A. L. et al. (2010). Hormonal contraceptive use and depressive symptoms in young adult women. Psychoneuroendocrinology, 35(1), 122–128.

10. de Wit, A. E. et al. (2021). Women's experiences with hormonal contraception: a qualitative study. BMJ Open, 11(3), e041938.