"Tam, gdzie mówi się po polsku” – szkoła polonijna jako kotwica tożsamości i wiary

Współczesny świat, w którym migracje są codziennością, niesie ze sobą wiele wyzwań związanych z zachowaniem tożsamości narodowej, językowej i religijnej. Dla Polonii rozsianej po całym świecie jednym z najważniejszych narzędzi chroniących przed utratą więzi z ojczystą kulturą i wiarą jest szkoła polonijna. To nie tylko miejsce nauki języka polskiego, ale także przestrzeń, w której krzewiona jest pamięć historyczna, miłość do ojczyzny oraz wartości chrześcijańskie. To swoista kotwica, która pozwala młodym ludziom – mimo życia w obcej rzeczywistości – czuć się częścią wspólnoty o polskich korzeniach.

Język jako fundament tożsamości

Język to więcej niż słowa – to sposób widzenia świata, klucz do kultury, historii i emocjonalnego dziedzictwa danego narodu. Dzieci Polonii często wychowują się w środowiskach wielojęzycznych, gdzie dominującym językiem jest język kraju zamieszkania. W takich warunkach szkoła polonijna stanowi jedyną, systematyczną przestrzeń nauki języka polskiego w kontekście edukacyjnym.

Dwujęzyczność, jak podkreślają językoznawcy, przynosi wiele korzyści: wspomaga rozwój poznawczy, wzmacnia zdolności komunikacyjne i zwiększa elastyczność myślenia [1]. Jednak aby te korzyści zaistniały, konieczna jest świadoma i regularna ekspozycja na oba języki – co właśnie zapewnia szkoła polonijna.

Co więcej, znajomość języka polskiego pozwala młodym ludziom nawiązywać relacje z krewnymi w Polsce, uczestniczyć w życiu kulturalnym i rozumieć własne korzenie. „Jeśli zapomnimy języka ojczystego, zatracimy istotną część naszej tożsamości” – twierdzi prof. Jan Miodek [2].

Edukacja historyczno-kulturowa – podróż w głąb dziedzictwa

Szkoły polonijne uczą nie tylko języka, ale również przekazują wiedzę o polskiej historii, geografii, kulturze i tradycjach. Dla wielu uczniów są to pierwsze lekcje o powstaniach narodowych, chrzcie Polski, wielkich twórcach literatury czy symbolach narodowych. To tutaj dzieci poznają Mazurka Dąbrowskiego, legendy o Lechu, Czechu i Rusie czy historię św. Jana Pawła II.

Ważną rolę odgrywa tu tzw. edukacja kulturowa, której celem jest przekazanie młodemu pokoleniu wiedzy o wartościach i normach społecznych charakterystycznych dla polskiego dziedzictwa [3]. Dzięki temu uczniowie rozwijają poczucie dumy z własnych korzeni i zyskują narzędzia do funkcjonowania w kulturze przodków – mimo że żyją na obczyźnie.

Wiara jako element tożsamości

Wielu Polaków utożsamia swoją tożsamość narodową z katolicyzmem. Niezależnie od tego, czy dziecko wychowuje się w Irlandii, Stanach Zjednoczonych czy Norwegii, udział w katechezie, mszach świętych i polskich nabożeństwach stanowi kontynuację religijnej tradycji rodzinnej.

Szkoły polonijne często współpracują z polskimi parafiami, organizując wspólne uroczystości religijne: jasełka, rekolekcje, święcenie pokarmów, procesje Bożego Ciała czy pierwszą komunię w języku polskim. Te doświadczenia duchowe niosą nie tylko przekaz wiary, ale też uczą dzieci, jak ważna jest wspólnota [4].

Jak zauważa ks. prof. Alfred Wierzbicki, „wiara w środowiskach emigracyjnych często staje się formą trwania przy polskości. Modlitwa po polsku i uczestnictwo w liturgii w ojczystym języku buduje duchową więź z krajem przodków”⁵.

Rola rodziny i wspólnoty

Bez zaangażowania rodziców szkoła polonijna nie byłaby w stanie w pełni spełnić swojej roli. To właśnie rodziny podejmują świadomy wybór, aby zapisać dziecko do dodatkowej szkoły sobotniej, często kosztem czasu wolnego, odpoczynku i logistyki. W zamian zyskują coś cenniejszego – możliwość przekazania dzieciom kawałka siebie.

Szkoły polonijne stają się także przestrzenią budowania więzi międzyludzkich. To tutaj rodzą się przyjaźnie, organizowane są festyny, spotkania z pisarzami, warsztaty z tańca ludowego czy wspólne świętowanie Dnia Niepodległości. Takie działania integrują lokalną społeczność i tworzą sieć wsparcia.

Wyzwania i przyszłość

Szkoły polonijne mierzą się również z trudnościami – finansowymi, kadrowymi, lokalowymi. Brakuje nauczycieli, materiałów dydaktycznych, stabilnego dofinansowania. Często prowadzone są społecznie przez pasjonatów – nauczycieli i duchownych – których praca jest bezcenna, ale niedoceniana.

W odpowiedzi na te potrzeby coraz więcej organizacji polonijnych podejmuje działania w celu wsparcia szkół. Pomoc oferuje także polskie Ministerstwo Edukacji oraz fundacje wspierające Polonię, jednak potrzeby stale rosną wraz z liczebnością polskiej emigracji.

Wyzwanie przyszłości to także digitalizacja edukacji. Pandemia COVID-19 pokazała, że możliwe jest prowadzenie lekcji online, organizowanie konkursów czy wspólnych wydarzeń za pośrednictwem Internetu – co szczególnie przydaje się w rozproszonych społecznościach.

Szkoła polonijna to coś znacznie więcej niż instytucja nauczająca języka. To centrum kultury, ostoja tożsamości, przestrzeń duchowego rozwoju i wspólnoty. Dla wielu dzieci jest to jedyne miejsce, gdzie czują się naprawdę „u siebie” – wśród ludzi, którzy mówią, myślą i wierzą tak jak oni. W czasach, gdy łatwo zatracić własne korzenie, szkoła polonijna staje się kotwicą – nie tylko tożsamości narodowej, ale i duchowej. I choć jej funkcjonowanie nie jest łatwe, to jej rola – nieoceniona. Szkoła polonijna pełni kluczową rolę w kształtowaniu tożsamości narodowej i duchowej dzieci i młodzieży mieszkającej poza granicami Polski. To nie tylko miejsce nauki języka ojczystego, lecz także przestrzeń, w której młode pokolenia odkrywają swoje korzenie, kulturę, historię i wartości wyniesione z polskiej tradycji. Poprzez naukę, wspólne świętowanie polskich uroczystości, modlitwę i kontakt z rodakami, uczniowie szkół polonijnych umacniają poczucie przynależności do wspólnoty – zarówno narodowej, jak i religijnej. Te szkoły stają się swoistą kotwicą tożsamości, która pomaga dzieciom nie zagubić się w świecie wielokulturowości, zachowując jednocześnie otwartość i wrażliwość na inne tradycje. Wiara i język polski splatają się tu w codziennym doświadczeniu – jako fundamenty budujące trwałą więź z ojczyzną, wartościami chrześcijańskimi oraz rodziną. W tym sensie szkoła polonijna nie tylko uczy, ale wychowuje – stając się opoką dla polskiej tożsamości na emigracji.

Przypisy:

1. Grosjean, F. (2010). Bilingual: Life and Reality. Harvard University Press.

2. Miodek, J. (2014). „Język ojczysty a tożsamość narodowa”. Forum Językoznawcze, nr 12.

3. Tambor, J. (2017). „Tożsamość językowa dzieci Polonii – między dwujęzycznością a wyobcowaniem”. Studia Polonijne, nr 38.

4. Dudek, D. (2021). „Edukacja religijna dzieci emigrantów – szkoła polonijna jako przestrzeń transmisji wiary”. Katecheza i Duszpasterstwo, nr 2.

5. Wierzbicki, A. (2016). „Wiara i patriotyzm w kontekście emigracyjnym”. Teologia i Moralność, nr 1(21).