Rodzina w drodze. Jak ks. Tischner uczy nas myśleć o wartościach na emigracji.

Familiaris
27 lip
3 minut(y) czytania

Rodzina to wspólnota losu – pisał ks. Józef Tischner. W dzisiejszym świecie ten los coraz częściej oznacza migrację, przemieszczenie, życie między kulturami. Emigracja stawia przed rodziną pytania nie tylko o byt i bezpieczeństwo, lecz także – a może przede wszystkim – o wartości. Jak zachować tożsamość w świecie, który ciągle się zmienia? Co przekazać dzieciom, gdy język codzienności różni się od języka serca? Tischner, choć nie pisał wprost o emigracji, pozostawił nam narzędzia, by lepiej zrozumieć duchowe wyzwania rodzin w drodze.

Rodzina jako dramat – nie tragedia

W Filozofii dramatu Tischner przedstawia człowieka jako istotę dramatyczną – uczestnika wielogłosowego dialogu, który rozgrywa się między „ja”, „ty” i „światem”[1]. Rodzina to jedno z najbardziej intensywnych miejsc tego dramatu: to tutaj uczymy się mówić i słuchać, kochać i sprzeciwiać się, ufać i zdradzać. Emigracja nie niszczy tego dramatu – ona go przekształca. Zmienia scenografię, role, język, ale nie odbiera głębi.

Rodzina emigracyjna – jak pisałby Tischner – musi zadać sobie pytanie: jakie wartości są nieprzenaszalne, a jakie mogą się przekształcić? Czy język polski to tylko narzędzie komunikacji, czy też nosiciel sensów, których nie da się oddać inaczej? Czy wiara w Boga może przybrać nowe formy, nie tracąc przy tym swojego źródła?[2]

Wolność i odpowiedzialność – rodzice w nowej roli

Tischner podkreślał, że wolność nie oznacza braku ograniczeń, lecz zdolność do podjęcia odpowiedzialności za drugiego człowieka [3]. Rodzice na emigracji często stają przed dramatycznym wyborem: zapewnić dzieciom „lepszy start” w nowym społeczeństwie, czy może trwać przy wartościach wyniesionych z ojczyzny, nawet jeśli są one trudniejsze do obronienia?

To nie są decyzje zero-jedynkowe. Tischner wskazywał, że prawda nie polega na posiadaniu racji, ale na „odkrywaniu sensu, który ratuje człowieka” [4]. Dlatego prawdziwa troska o dziecko to nie tylko troska o język czy tradycję, ale o sumienie – zdolność rozróżniania dobra i zła, otwartość na inność i umiejętność słuchania siebie nawzajem.

Sumienie wspólnotowe – dom jako przestrzeń wartości

W Etyce solidarności Tischner pokazuje, że sumienie nie jest jedynie indywidualną sprawą – może być też wspólnotowe [5]. W kontekście emigracji dom rodzinny staje się twierdzą i azylem, ale również miejscem dynamicznej konfrontacji: między pokoleniami, między językami, między wartościami różnych kultur.

Dziecko, które w szkole mówi po angielsku czy niemiecku, w domu musi nauczyć się, że inność języka nie oznacza inności serca. Rodzice – szczególnie ci, którzy sami przeżywają stratę ojczyzny – stają się przewodnikami w nowym świecie, ale nie mogą zapominać, że ich dzieci nie wrócą do Polski sprzed lat. Muszą pomóc im zbudować „nową Polskę” – w sercu, w pamięci, w codzienności. Tischner powiedziałby, że to zadanie dramatyczne, ale pełne sensu.

Między lękiem a nadzieją – codzienność rodziny emigracyjnej

Tischner nie bał się mówić o lęku. Uważał, że prawdziwym wrogiem człowieka nie jest cierpienie, lecz rozpacz – czyli przekonanie, że nic już nie ma sensu [6]. W życiu emigracyjnym, pełnym niepewności, odrzucenia, braku bliskich, pojawia się pokusa rezygnacji. Ale właśnie wtedy – jak pisał – „nadzieja okazuje się najważniejszą z cnót”⁷.

Rodzina, która potrafi trwać razem mimo trudności, staje się znakiem nadziei. Nie chodzi o sielankowy obraz, ale o wierność – nie tyle tradycji, co człowiekowi. Odpowiedzialność za siebie nawzajem, gotowość do słuchania, budowania i wybaczania – to według Tischnera konkretne formy obecności wartości w codzienności.

Rodzina jako droga

Rodzina na emigracji nie jest gotowym modelem. To droga – dramat, który wciąż się pisze. Tischner przypomina nam, że wartości nie istnieją w oderwaniu od życia. One żyją, gdy stają się doświadczeniem – gdy są przekazywane w miłości, cierpliwości, wspólnej modlitwie, rozmowie przy stole.

W świecie, który często próbuje oderwać nas od korzeni lub zamknąć w przeszłości, Tischner proponuje inną drogę – drogę wolności, sumienia i nadziei. Rodzina w drodze nie musi być rodziną bez miejsca. Może stać się przestrzenią sensu – nawet (a może zwłaszcza) wtedy, gdy wszystko wokół wydaje się obce.