Profilaktyka wad postawy u dzieci – jakie ćwiczenia pomagają?

Współczesny styl życia dzieci i młodzieży znacząco różni się od tego sprzed kilkudziesięciu lat. Mniej czasu spędzanego na świeżym powietrzu, ograniczona aktywność fizyczna, długie godziny przed ekranami oraz coraz częstszy siedzący tryb życia – wszystko to stanowi realne zagrożenie dla prawidłowego rozwoju układu ruchu. Nie bez przyczyny coraz więcej dzieci cierpi na różnego rodzaju wady postawy, a nieleczone mogą prowadzić do przewlekłych problemów zdrowotnych w dorosłości [1].

Skąd biorą się wady postawy?

Wady postawy to nieprawidłowe ułożenie ciała, które może być zarówno wynikiem zmian strukturalnych, jak i funkcjonalnych. W wielu przypadkach nie są one wrodzone, lecz nabyte w toku rozwoju, często na skutek nieprawidłowych nawyków ruchowych i braku aktywności.

Do najczęstszych przyczyn zalicza się:

• długotrwałe siedzenie w jednej pozycji (np. w szkolnej ławce lub przed komputerem),

• noszenie ciężkiego plecaka na jednym ramieniu,

• brak ruchu i ćwiczeń wzmacniających mięśnie posturalne,

• nieprawidłowe ustawienie mebli w pokoju dziecka (np. zbyt niskie biurko),

• zaburzenia widzenia i słuchu, które wpływają na asymetryczne ustawienie głowy [2].

  
  

Najczęstsze wady postawy u dzieci

Wady postawy mogą dotyczyć różnych części ciała, najczęściej kręgosłupa i kończyn dolnych. Do najczęściej spotykanych należą:

• Skolioza – boczne skrzywienie kręgosłupa, często z rotacją kręgów. Wczesne postacie są zazwyczaj bezobjawowe, dlatego tak ważna jest profilaktyka i badania przesiewowe.

• Kifoza piersiowa – nadmierne zaokrąglenie górnej części pleców, często nazywane "garbem", związane z przykurczem mięśni piersiowych i osłabieniem mięśni grzbietu [3].

• Lordoza lędźwiowa – pogłębienie naturalnej krzywizny dolnego odcinka kręgosłupa, które może być wynikiem osłabienia mięśni brzucha i pośladków.

• Płaskostopie – spłaszczenie łuku podłużnego stopy, często towarzyszy mu koślawość kolan [4].

  
  

Dlaczego profilaktyka jest tak ważna?

Wady postawy, szczególnie w początkowym stadium, nie zawsze powodują ból. To jednak nie oznacza, że nie mają wpływu na zdrowie. Z biegiem lat mogą prowadzić do:

• chronicznych bólów kręgosłupa,

• zaburzeń oddychania i pracy narządów wewnętrznych,

• ograniczenia sprawności ruchowej,

• pogorszenia samopoczucia psychicznego i samooceny [5].

Im wcześniej wdrożona profilaktyka, tym większe szanse na uniknięcie trwałych deformacji.

Ćwiczenia profilaktyczne – jakie warto wprowadzać?

Ćwiczenia profilaktyczne nie muszą być skomplikowane ani czasochłonne. Kluczem jest systematyczność oraz właściwy dobór aktywności do wieku i możliwości dziecka.

1. Ćwiczenia wzmacniające mięśnie głębokie

Tzw. gorset mięśniowy (core) odpowiada za stabilizację tułowia. Jego wzmocnienie zapobiega przeciążeniom kręgosłupa.

Przykłady:

• Plank (deska) – pozycja podparta na przedramionach, ciało w jednej linii, utrzymanie przez kilkanaście sekund.

• Unoszenie bioder w leżeniu na plecach – wzmacnia mięśnie pośladkowe i dolny odcinek pleców.

2. Ćwiczenia rozciągające (stretching)

Rozciąganie zapobiega przykurczom mięśni i poprawia elastyczność układu ruchu.

Przykłady:

• Koci grzbiet/koński grzbiet – rozciąganie i mobilizacja kręgosłupa w klęku podpartym.

• Rozciąganie mięśni piersiowych przy ścianie – zapobiega zaokrągleniu pleców.

3. Ćwiczenia równoważne i koordynacyjne

Usprawniają kontrolę nad ciałem, poprawiają czucie głębokie i stabilność postawy.

Przykłady:

• Stanie na jednej nodze z zamkniętymi oczami – ćwiczy propriocepcję.

• Chodzenie po wąskiej linii (np. taśmie malarskiej na podłodze) – poprawia równowagę.

4. Ćwiczenia korekcyjne

W przypadku wykrycia konkretnych wad – np. skoliozy – stosuje się ćwiczenia asymetryczne, które mają za zadanie wyrównywać napięcia mięśniowe po obu stronach ciała. Dobór takich ćwiczeń powinien być poprzedzony diagnozą fizjoterapeuty.

Jak wspierać dziecko w domu i szkole?

Rodzic jako pierwszy terapeuta

Dziecko najwięcej czasu spędza w domu, dlatego to rodzice mają ogromny wpływ na jego nawyki posturalne. Warto:

• Dbać o ergonomiczne warunki nauki – odpowiednio dobrane krzesło i biurko.

• Uczyć noszenia plecaka na dwóch ramionach i ograniczać jego wagę.

• Ograniczać czas przed ekranem – komputerem, tabletem, telewizorem.

• Wspierać aktywność fizyczną: regularne spacery, jazda na rowerze, pływanie, taniec, czy inne zajęcia ruchowe.

  
  

Szkoła też ma znaczenie

W szkole dziecko spędza wiele godzin dziennie. Dlatego powinny być tam:

• Regularne przerwy śródlekcyjne, które pozwolą rozruszać ciało.

• Zajęcia wychowania fizycznego prowadzone z dbałością o postawę.

• Programy profilaktyczne i przesiewowe badania postawy, organizowane co najmniej raz w roku [6].

  
  

Rola specjalistów – kiedy warto udać się do fizjoterapeuty?

Jeśli zauważysz u dziecka:

• częste garbienie się,

• nierówne ustawienie łopatek lub bioder,

• narzekanie na bóle pleców lub nóg,

• skrócenie długości chodu, trudności w utrzymaniu równowagi

– nie warto czekać. Fizjoterapeuta dziecięcy może przeprowadzić specjalistyczną ocenę postawy ciała i zaproponować indywidualny zestaw ćwiczeń. W niektórych przypadkach konieczne może być skierowanie do ortopedy lub wprowadzenie terapii metodą FITS lub Schroth [7].

Wady postawy to poważny i narastający problem zdrowotny wśród dzieci. Jednak świadomość, profilaktyka i aktywność fizyczna dają ogromne szanse na ich uniknięcie lub skuteczne skorygowanie. Kluczowe jest wsparcie dziecka przez dorosłych – zarówno w domu, jak i w szkole – oraz współpraca ze specjalistami.

Zadbana postawa dziś to zdrowy kręgosłup na całe życie.

Przypisy

1. Stolińska-Fiedorowicz, D. et al. (2020). „Występowanie wad postawy ciała u dzieci w wieku szkolnym.” Journal of Education, Health and Sport, 10(3), 127–136.

2. Kutzner-Kozińska, M. (2014). „Najczęstsze wady postawy u dzieci.” Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 20(4), 398–402.

3. Dega, W., Marciniak, W. (2003). Rehabilitacja medyczna. PZWL.

4. Walicka-Cupryś, K. et al. (2015). „Ocena postawy ciała dzieci z płaskostopiem.” Pediatria i Medycyna Rodzinna, 11(3), 175–180.

5. Maciałczyk-Paprocka, K. et al. (2016). „Zaburzenia postawy ciała a jakość życia dzieci i młodzieży.” Pediatria Polska, 91(5), 377–385.

6. Śliwiński, Z. (2012). „Rola szkoły w profilaktyce wad postawy.” Fizjoterapia Polska, 12(2), 142–149.

7. Nowotny, J. et al. (2021). „Nowoczesne metody terapii skolioz u dzieci.” Ortopedia, Traumatologia, Rehabilitacja, 23(2), 88–95.