Między adaptacją a utratą siebie – jak otoczenie kształtuje nas na emigracji

Emigracja to nie tylko zmiana miejsca zamieszkania. To głęboki proces psychologiczny, który zmusza jednostkę do negocjowania swojej tożsamości w nowym otoczeniu społecznym i kulturowym. Emigrant staje się „człowiekiem pomiędzy” – między językami, wartościami, tradycjami. To napięcie prowadzi często do pytania: czy adaptacja oznacza konieczność rezygnacji z siebie?

Mechanizmy adaptacyjne i ich koszt

Adaptacja w nowym kraju oznacza przyswajanie norm, zachowań i kodów kulturowych obowiązujących w danym społeczeństwie. Proces ten jest często nieświadomy – następuje przez kontakt z instytucjami, szkołą, pracą, mediami. Jednak to, co z jednej strony umożliwia integrację, z drugiej może prowadzić do osłabienia tożsamości własnej i poczucia wyobcowania.

Badania Berry’ego wyróżniają cztery strategie akulturacyjne: integracja, asymilacja, separacja i marginalizacja. Najbardziej korzystna psychicznie okazuje się integracja – łączenie nowej kultury z zachowaniem elementów kultury własnej[1].

Język jako fundament tożsamości

Język ojczysty odgrywa kluczową rolę w budowaniu tożsamości i relacji rodzinnych. Utrata lub osłabienie kompetencji językowych w języku macierzystym, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży, prowadzi często do przepaści komunikacyjnej między pokoleniami. Badania wskazują, że dzieci migrantów mają trudności z wyrażaniem emocji wobec rodziców, jeśli nie rozwijają języka ojczystego równolegle z językiem kraju przyjmującego[2].

Rodzina i wychowanie dzieci w kontekście wielokulturowym

Wielu rodziców emigrantów staje przed dylematem: czy wychowywać dzieci w duchu kultury pochodzenia, czy w pełni dostosować się do wartości dominujących w nowym kraju? Często wybierają model pośredni, jednak to prowadzi do napięć, zwłaszcza w okresie dorastania. Dziecko „przyjmuje” język i normy nowego kraju, podczas gdy rodzice – często już mniej elastyczni kulturowo – próbują „zatrzymać” przeszłość.

To może skutkować konfliktem lojalnościowym: „kim jestem – dzieckiem moich rodziców, czy obywatelem nowej ojczyzny?”[3]

Tożsamość w procesie migracji

Tożsamość człowieka nie jest dana raz na zawsze – jest dynamiczna i kontekstualna. Migracja ujawnia to szczególnie mocno. Jak pokazują badania Hermana i Titzmanna, młodzi migranci najczęściej budują tożsamość hybrydową – łączącą elementy kultury rodzinnej z elementami kultury kraju przyjmującego[4].

Tożsamość hybrydowa może być źródłem siły i elastyczności, ale również niepewności i zawieszenia, jeśli migrant nie ma przestrzeni do wyrażania i uznania swojej wielokulturowości.

Jak nie utracić siebie?

Kluczem do zachowania integralności osobistej na emigracji jest świadomość własnych korzeni i równoczesna otwartość na nowe doświadczenia. Emigranci, którzy aktywnie pielęgnują język ojczysty, uczestniczą w działaniach kulturalnych i religijnych oraz budują wspólnoty wsparcia, mają większe poczucie stabilności i sensu życia[5].

Nie oznacza to zamykania się na nowe – przeciwnie: chodzi o budowanie mostów zamiast murów. Takie podejście wpisuje się w paradygmat interkulturowości, który promuje wzajemny dialog i uczenie się od siebie.

Od utraty do wzbogacenia

Choć emigracja często niesie ze sobą ryzyko fragmentaryzacji tożsamości, może również prowadzić do jej poszerzenia. Bycie „pomiędzy” może stać się szansą – na głębsze zrozumienie siebie, innych i świata. Kluczowe jest jednak to, by nie pozwolić otoczeniu całkowicie nas ukształtować – ale współkształtować je z pozycji własnych wartości.

Przypisy:

[1] Berry, J. W. (1997). Immigration, acculturation, and adaptation. Applied Psychology, 46(1), 5–34.

[2] Cummins, J. (2001). Language, power and pedagogy: Bilingual children in the crossfire. Multilingual Matters.

[3] Grzymała-Moszczyńska, H. (2004). Dzieci między kulturami: Tożsamość, rozwój i wychowanie dzieci migrantów. Wydawnictwo UJ.

[4] Titzmann, P. F., & Herman, M. (2010). Psychosocial adaptation of adolescent immigrants: A cross-national comparison. International Journal of Psychology, 45(4), 269–276.

[5] Górny, A., & Kaczmarczyk, P. (2018). Mobilność i migracje w perspektywie społecznej. Scholar.