Kiedy „Ojcze nasz” brzmi w dwóch językach… Wiara dzieci wychowanych za granicą

Globalizacja, mobilność zawodowa i otwarcie granic sprawiły, że w ostatnich trzech dekadach miliony Polaków zamieszkały poza ojczyzną. Migracja dotyczy nie tylko sfery ekonomicznej, ale też kulturowej, językowej i duchowej. Szczególnie wyraźnie widać to w życiu dzieci wychowujących się w środowiskach wielojęzycznych, w których religia – jako element dziedzictwa – zostaje przefiltrowana przez nowe konteksty społeczne. W wielu domach polonijnych modlitwa „Ojcze nasz” rozbrzmiewa w dwóch językach, a czasem nawet w trzech. Zjawisko to można analizować nie tylko z perspektywy katechetycznej, ale także socjologicznej i filozoficznej.

Dwujęzyczność jako doświadczenie tożsamości

Dwujęzyczność dzieci migrantów nie jest jedynie kwestią technicznej znajomości dwóch kodów językowych. To złożone doświadczenie tożsamości, w którym język staje się pomostem między światem rodziców a światem rówieśników[1]. Język modlitwy pełni tu szczególną rolę – jest nie tylko narzędziem komunikacji z Bogiem, ale też symbolicznym łącznikiem z pokoleniami przodków. Psycholingwiści zauważają, że modlitwy, pieśni i formuły religijne zapamiętane w dzieciństwie tworzą „rdzeń emocjonalny” wiary, niezależny od późniejszych zmian językowych[2].

Społeczny wymiar dwujęzycznej wiary

Rodziny migrantów stoją przed pytaniem: czy religię przekazywać w języku ojczystym, czy w języku otoczenia? Wybór ten nie jest czysto prywatny, ponieważ wpływa na integrację społeczną i uczestnictwo w życiu wspólnoty[3]. W wielu krajach parafie polonijne pełnią funkcję centrum kulturowo-religijnego, podtrzymując język i obyczaje. Z kolei uczestnictwo w parafii lokalnej pozwala dzieciom rozwijać kompetencje społeczne w nowym środowisku. Nierzadko rodziny stosują model „podwójnej przynależności” – utrzymując więź z oboma środowiskami.

Filozoficzne pytania o język wiary

Filozofia religii stawia pytanie: czy język jest jedynie „narzędziem” przekazu treści wiary, czy też sam w sobie uczestniczy w jej kształtowaniu? Myśliciele tacy jak Ludwig Wittgenstein podkreślali, że język nie tylko opisuje rzeczywistość, ale i ją konstytuuje[4]. Przenosząc to na grunt religii, można powiedzieć, że modlitwa w języku ojczystym niesie inne „światło znaczeń” niż ta sama modlitwa w języku obcym – nawet jeśli treść teologiczna jest identyczna. Dla dziecka może to oznaczać, że język polski kojarzy się z ciepłem domu i rodzinnych świąt, a język obcy – z rówieśnikami i szkolnymi uroczystościami religijnymi.

Wyzwania wychowawcze i napięcia

Proces wychowania religijnego w warunkach migracji bywa pełen napięć. Dzieci mogą odczuwać rozdźwięk między stylem liturgii w parafii lokalnej a w parafii polonijnej[5]. Mogą też w naturalny sposób preferować język dominujący w ich codziennym życiu, co dla rodziców bywa sygnałem „zanikania tradycji”. Pedagodzy podkreślają jednak, że kluczem jest nie tyle zachowanie perfekcyjnej znajomości formuł w obu językach, ile przekazanie sensu wiary i umiejętności życia nią w różnych kontekstach[6].

Szanse wynikające z podwójnego kodu kulturowego

Dwujęzyczność religijna może stać się bogactwem. Dziecko wychowane w dwóch językach liturgicznych zyskuje większą elastyczność kulturową i zdolność rozumienia różnorodnych form pobożności. Może też łatwiej odnaleźć się w środowiskach międzynarodowych – zarówno w Kościele, jak i poza nim. Na poziomie duchowym podwójne „Ojcze nasz” może wzmacniać poczucie uniwersalności przesłania chrześcijaństwa, przekraczającego granice językowe i narodowe[7].

Kiedy modlitwa „Ojcze nasz” brzmi w dwóch językach, nie jest to jedynie fakt lingwistyczny. To symbol życia „pomiędzy” – pomiędzy ojczyzną a krajem zamieszkania, pomiędzy tradycją a nowoczesnością, pomiędzy intymnością rodzinnej pobożności a otwartością wspólnoty globalnej. W tym sensie dziecko migrantów staje się nie tylko odbiorcą wiary, ale i jej tłumaczem – dosłownie i w przenośni.

Przypisy

1. J. Wróblewska, Dwujęzyczność dzieci polonijnych. Konteksty kulturowe i edukacyjne, Warszawa 2019, s. 45.

2. A. Kowalczyk, „Język ojczysty w kształtowaniu tożsamości religijnej”, Studia Polonijne, t. 40, 2019, s. 133–145.

3. M. Nowak, Parafia polonijna jako ośrodek integracji religijnej, Lublin 2016, s. 78–81.

4. L. Wittgenstein, Dociekania filozoficzne, Warszawa 2000, § 43–69.

5. K. Lis, „Dwujęzyczność a przekaz wiary w rodzinach migrantów”, Teologia Praktyczna, t. 17, 2021, s. 89–102.

6. B. Walczak, Pedagogika religii w kontekście migracji, Poznań 2022, s. 112–118.

7. P. Zieliński, Kościół powszechny w doświadczeniu młodych migrantów, Kraków 2020, s. 54–59.