Jak zanieczyszczenie powietrza wpływa na nasze zdrowie?

Oddychamy średnio 20 000 razy dziennie. Każdy z tych oddechów to kontakt z powietrzem, które może zawierać nie tylko tlen, ale i szereg szkodliwych substancji. Smog, spaliny, pyły zawieszone czy tlenki azotu to tylko niektóre składniki zanieczyszczonego powietrza. Współczesna nauka nie ma już wątpliwości – zanieczyszczenie powietrza jest jednym z największych zagrożeń dla zdrowia publicznego na świecie¹.

Co dokładnie zanieczyszcza powietrze?

Zanieczyszczenia powietrza dzielą się na dwie główne grupy:

1. Zanieczyszczenia pierwotne – powstają bezpośrednio w wyniku działalności człowieka:

• Pyły zawieszone (PM2.5 i PM10) – mikroskopijne cząstki zawieszone w powietrzu, które mogą wnikać głęboko do płuc, a nawet do krwiobiegu².

• Tlenki azotu (NOx) – powstają głównie w wyniku spalania paliw w silnikach samochodowych i piecach³.

• Tlenek węgla (CO) – toksyczny gaz powstający przy niecałkowitym spalaniu.

• Lotne związki organiczne (LZO/VOC) – emitowane przez przemysł, lakiery, rozpuszczalniki.

  
  

2. Zanieczyszczenia wtórne – tworzą się w atmosferze w wyniku reakcji chemicznych:

• Ozon troposferyczny (O₃) – choć „ozonowa dziura” kojarzy się z brakiem ozonu, ten rodzaj ozonu jest szkodliwy i powstaje w dolnych warstwach atmosfery.

  
  

Jak powietrze wpływa na nasze zdrowie?

Zanieczyszczenie powietrza oddziałuje na wiele układów organizmu. Nie ogranicza się jedynie do problemów z oddychaniem – jego skutki mogą być systemowe i przewlekłe.

1. Układ oddechowy

• Pyły zawieszone mogą prowadzić do przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), astmy i zapaleń oskrzeli⁴.

• Zanieczyszczenia powodują zwiększoną podatność na infekcje dróg oddechowych, także u dzieci i osób starszych⁵.

2. Układ krążenia

• PM2.5 przyczynia się do miażdżycy, nadciśnienia, zawałów i udarów⁶.

• Zanieczyszczenie powietrza jest związane z zwiększonym ryzykiem śmierci z przyczyn sercowo-naczyniowych⁷.

3. Układ nerwowy

• Coraz więcej badań wskazuje, że zanieczyszczenia mogą wpływać na spowolnienie rozwoju neurologicznego u dzieci oraz pogorszenie funkcji poznawczych u osób starszych⁸.

• Wzrost ryzyka choroby Alzheimera i choroby Parkinsona może być również powiązany z długotrwałą ekspozycją na pyły⁹.

4. Układ rozrodczy i rozwój prenatalny

• Zanieczyszczenie powietrza może prowadzić do niższej masy urodzeniowej noworodków, a także zwiększać ryzyko przedwczesnych porodów¹⁰.

5. Nowotwory

• Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) uznała zanieczyszczone powietrze za czynnik rakotwórczy klasy I – czyli jednoznacznie rakotwórczy dla ludzi, szczególnie w odniesieniu do raka płuc¹¹.

  
  

Kto jest najbardziej narażony?

Choć zanieczyszczone powietrze wpływa na każdego, szczególnie zagrożone są:

• Dzieci – ich układ oddechowy jest wciąż w fazie rozwoju.

• Seniorzy – częściej cierpią na choroby przewlekłe.

• Osoby z astmą, POChP, chorobami serca – ich objawy mogą się nasilać.

• Mieszkańcy miast i terenów uprzemysłowionych – tam stężenia szkodliwych substancji są najwyższe.

  
  

Jaka jest skala problemu?

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), ponad 7 milionów przedwczesnych zgonów rocznie na świecie można przypisać zanieczyszczeniu powietrza¹². W Europie zanieczyszczenie powietrza skraca średnią długość życia o około 2 lata w najbardziej zanieczyszczonych regionach¹³.

W Polsce – według danych Europejskiej Agencji Środowiska – co roku ponad 40 tysięcy osób umiera przedwcześnie w wyniku ekspozycji na pyły zawieszone PM2.5¹⁴.

Czy są pozytywne zmiany?

Tak. Dzięki wprowadzeniu nowszych norm emisji, rozwoju transportu publicznego, rosnącej świadomości społecznej i politykom klimatycznym, w wielu krajach Europy i świata jakość powietrza się poprawia. Jednak tempo tych zmian bywa niewystarczające, szczególnie w krajach rozwijających się i regionach z silnie rozwiniętym przemysłem węglowym.

Co możemy zrobić, by się chronić?

Na poziomie indywidualnym:

• Sprawdzaj jakość powietrza w aplikacjach i unikaj aktywności na zewnątrz w dni o wysokim stężeniu pyłów.

• Zainwestuj w oczyszczacz powietrza do domu, szczególnie jeśli mieszkasz w mieście.

• Używaj masek antysmogowych, zwłaszcza zimą.

• Ogranicz korzystanie z samochodu – promuj transport publiczny i rowerowy.

Na poziomie społecznym i politycznym:

• Wspieraj lokalne i krajowe inicjatywy antysmogowe.

• Uczestnicz w konsultacjach społecznych dotyczących planów zagospodarowania przestrzennego.

• Wybieraj polityków i partie, które stawiają na czystą energię, rozwój OZE i zielony transport.

Zanieczyszczenie powietrza to cichy zabójca XXI wieku – nie widać go gołym okiem, ale jego skutki dotykają każdego z nas. Nauka dostarcza coraz więcej dowodów na to, że oddychanie zanieczyszczonym powietrzem skróca życie, pogarsza jego jakość i zwiększa ryzyko licznych chorób. Mamy jednak realny wpływ na poprawę sytuacji – jako jednostki, społeczności i całe społeczeństwa. Czyste powietrze to nie przywilej, to podstawowe prawo każdego człowieka.

Przypisy

1. WHO, Ambient (outdoor) air pollution, 2021.

2. Pope C.A. & Dockery D.W., “Health effects of fine particulate air pollution”, Journal of the Air & Waste Management Association, 2006.

3. EPA, “NO2 pollution and health”, Environmental Protection Agency, 2020.

4. Schraufnagel, D.E. et al., “Air pollution and noncommunicable diseases”, Chest Journal, 2019.

5. Anderson, H.R. et al., “Air pollution and daily admissions for chronic obstructive pulmonary disease in 6 European cities”, European Respiratory Journal, 1997.

6. Brook, R.D. et al., “Air pollution and cardiovascular disease”, Circulation, 2010.

7. Newby, D.E. et al., “Expert position paper on air pollution and cardiovascular disease”, European Heart Journal, 2015.

8. Power, M.C. et al., “Exposure to air pollution and cognitive decline in older women”, Archives of Internal Medicine, 2011.

9. Calderón-Garcidueñas, L. et al., “Air pollution and your brain: what do you need to know right now?”, Primary Health Care Research & Development, 2015.

10. Pedersen, M. et al., “Ambient air pollution and low birthweight: a European cohort study (ESCAPE)”, The Lancet Respiratory Medicine, 2013.

11. IARC, Outdoor Air Pollution – IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, Vol. 109, 2013.

12. WHO, Air pollution, Fact Sheet, 2021.

13. Lelieveld, J. et al., “Loss of life expectancy from air pollution compared to other risk factors”, Cardiovascular Research, 2020.

14. European Environment Agency, Air quality in Europe – 2022 report, EEA Report No 15/2022.