Jak uchronić dzieci przed nadmiernym stresem w szkole?

Szkoła to miejsce, gdzie dzieci nie tylko zdobywają wiedzę, ale również uczą się funkcjonować w grupie społecznej, rozwijają swoje zainteresowania i budują swoją tożsamość. Jednak równolegle z tymi pozytywnymi aspektami, coraz częściej pojawiają się sygnały ostrzegawcze: wypalenie, lęk przed porażką, zaburzenia snu czy problemy emocjonalne. Nadmierny stres w środowisku szkolnym staje się poważnym wyzwaniem zdrowotnym i społecznym.

1. Zrozumienie źródeł stresu szkolnego

Zanim podejmiemy jakiekolwiek działania, warto dokładnie przyjrzeć się przyczynom stresu szkolnego. Często są one wieloaspektowe i wzajemnie się wzmacniają. Do najczęstszych należą:

• Presja związana z ocenami – dzieci czują, że muszą być „najlepsze”, by zasłużyć na akceptację.

• Nadmierna liczba obowiązków – codzienne lekcje, prace domowe, zajęcia dodatkowe, korepetycje – wszystko to sprawia, że dziecko nie ma czasu na regenerację.

• Problemy w relacjach z rówieśnikami – wykluczenie społeczne, bullying czy brak przyjaciół mogą być źródłem ogromnego napięcia.

• Lęk przed porażką i błędami – dzieci często nie wiedzą, jak radzić sobie z niepowodzeniem, które traktują jako osobistą porażkę, a nie okazję do nauki.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), nawet 1 na 5 uczniów może doświadczać objawów chronicznego stresu lub niepokoju związanego ze szkołą [1].

2. Rola rodziny – wsparcie zamiast presji

Rodzina odgrywa kluczową rolę w łagodzeniu skutków stresu. Dzieci, które mają bezpieczną przystań w domu, są znacznie bardziej odporne psychicznie. Kluczowe strategie obejmują:

• Codzienna rozmowa – niekoniecznie o ocenach, ale o tym, jak dziecko się czuło, co je zaskoczyło, ucieszyło czy zmartwiło.

• Akceptacja emocji dziecka – zamiast mówić „nie przesadzaj” lub „to nic takiego”, warto uznać emocje dziecka i pomóc mu je zrozumieć.

• Unikanie nadmiernych oczekiwań – warto dostosować oczekiwania do możliwości dziecka, zachęcając je do rozwoju, ale nie za cenę zdrowia psychicznego.

W badaniu przeprowadzonym w Polsce przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę w 2022 roku, aż 60% dzieci zadeklarowało, że boi się zawieść oczekiwania rodziców w związku z wynikami w szkole [2].

3. Wzmacnianie odporności psychicznej – nauka radzenia sobie ze stresem

Nie jesteśmy w stanie całkowicie wyeliminować stresu z życia dziecka, ale możemy nauczyć je, jak sobie z nim radzić. Oto kilka sposobów:

• Mindfulness – ćwiczenia uważności pomagają dzieciom zatrzymać się, rozpoznać swoje emocje i zareagować spokojniej. Praktyki te są już wprowadzane w wielu szkołach na świecie.

• Techniki oddechowe – np. „oddech kwadratowy” (wdech – 4 sekundy, zatrzymanie – 4, wydech – 4, zatrzymanie – 4) pomagają w natychmiastowej redukcji napięcia.

• Rysowanie, prowadzenie dziennika emocji, ruch – te formy ekspresji pozwalają dzieciom przetworzyć trudne doświadczenia.

Badania pokazują, że dzieci uczęszczające na zajęcia z mindfulness odnotowują poprawę koncentracji, zmniejszenie objawów depresyjnych i większe poczucie spokoju wewnętrznego [3].

4. Odpoczynek jako warunek równowagi psychicznej

Dziecko, które nie ma czasu na zabawę, relaks i beztroskę, nie będzie funkcjonować prawidłowo. W Polsce i wielu innych krajach obserwujemy zjawisko „dzieci zaprogramowanych” – od rana do wieczora zajętych nauką i dodatkowymi kursami. Tymczasem:

• Zabawa jest nieodzownym elementem rozwoju – sprzyja kreatywności, rozwija kompetencje społeczne i pozwala odreagować napięcia.

• Sen – dzieci w wieku szkolnym powinny spać co najmniej 9–10 godzin na dobę. Przewlekły niedobór snu nasila objawy stresu i zaburzenia emocjonalne [4].

• Czas offline – ograniczenie czasu spędzanego przed ekranami sprzyja zdrowszym nawykom i poprawia jakość relacji rodzinnych.

  
  

5. Współpraca z nauczycielami i wsparcie systemowe

Rodzice nie są w tej sytuacji sami – szkoła powinna być partnerem. Współpraca z wychowawcą, pedagogiem szkolnym, a w razie potrzeby – z psychologiem – może przynieść realne efekty. Warto:

• Regularnie komunikować się z nauczycielami, nie tylko w razie problemów, ale też po to, by wspólnie obserwować zmiany w zachowaniu dziecka.

• Zachęcać szkoły do tworzenia przyjaznych warunków nauki – ograniczanie rywalizacji, wprowadzanie ocen opisowych, edukacja emocjonalna.

• Promować zmiany systemowe – m.in. większy nacisk na zdrowie psychiczne, obecność psychologów w szkołach, szkolenia dla nauczycieli z zakresu wsparcia emocjonalnego.

  
  

Dziecko, które idzie do szkoły z poczuciem bezpieczeństwa, akceptacji i własnej wartości, jest mniej podatne na negatywne skutki stresu. Nie chodzi o to, by całkowicie chronić je przed wszelkimi trudnościami, ale by towarzyszyć mu w ich przeżywaniu, uczyć rozumienia emocji i wspierać w budowaniu odporności psychicznej. Wspólnym wysiłkiem – rodziny, szkoły i społeczeństwa – możemy stworzyć przestrzeń edukacyjną, która będzie sprzyjać zdrowiu, a nie je nadwyrężać.

Przypisy:

1. World Health Organization. (2021). Mental health of children and adolescents: Protecting the future.

2. Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę. (2022). Raport: Dzieci a stres szkolny – Polska rzeczywistość.

3. Zenner, C., Herrnleben-Kurz, S., & Walach, H. (2014). Mindfulness-based interventions in schools: A systematic review and meta-analysis. Frontiers in Psychology, 5, 603.

4. National Sleep Foundation. (2015). Children and Sleep. https://www.sleepfoundation.org/